شیاطین بر چه کسانی نازل می‌شوند؟

آیت‌الله العظمی جوادی آملی در ادامه سلسله جلسات درس تفسیر خود در تفسیر آیات ۶ تا ۱۸ سوره مبارکه صافات بیان کرد: خداوند در سوره مبارکه صافات بعد از ایراد چند قسم و بیان توحید ربوبی و اینکه خداوند شما یکی است و شریک بردار نیست. به مسئله تنظیم آسمان و زمین اشاره می‌کند و همان طور که بیان شد برخی آن را تمثیلی و برخی آن را حقیقی و ناظر به واقع می‌دانستند.

وی ادامه داد: یک سلسله آسمان‌هایی که همین طبقات چند گانه است را می‌شود اثبات کرد. اگر این طبقات به همین کواکب سیار تطبیق کند مسئله طبقات که به عبارتی جایگاه کواکب است را می‌توان اثبات است چرا که کواکب در یک جا نیستند و نشان آن نیز خسوف و کسوف است زمانی که یک کوکب یا سیاره باعث انکساف دیگر می‌شود و آن دیگری هیچ وقت نمی‌تواند باعث انکساف این شود؛ یعنی اینکه اینها تقدم و تاخری دارند یکی جلوتر و دیگری عقب‌تر است. اما اگر این طبقات، طبقات آسمان‌ها و افلاک باشد این چنین چیزی قابل اثبات نیست.

تشریح معانی آسمان در آیات قرآن

این مفسر قرآن بیان کرد: در قرآن کریم برای آسمان چندین معنا آمده است بعضی از آیات اشاره به این دارد که آسمان یعنی هوا و فضا و این از موجوداتی است که بالاتر از زمین است و مادون آسمان‌هاست اینکه گفته می‌شود از آسمان برای شما باران نازل می‌کنند یعنی همین هوا و جو که این طائفه از آیات از بحث خارج است. طائفه دیگری که اشاره به تزیین آسمان به وسیله کواکب دارد که حق است و سخن اجرام نیست و بحث مدار است. در آیه ۴۰ سوره اعراف که فرمود: «لَا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاءِ» معلوم می‌شود که آسمان دیگری است که درهای آن به روی انبیا و اولیا و مومنین باز است و به روی کفار باز نمی‌شود. همچنین در آیه ۹۵ سوره اسراء می‌فرماید: « لَنَزَّلْنَا عَلَیْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ مَلَکًا رَسُولًا» اگر ملائکه‌ای در زمین بود از آسمان برای آنها نازل می‌کردیم. از همه اینها معلوم می‌شود که یک سلسله آسمان‌هایی غیبی وجود دارد که «وَأَوْحَى فِی کُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا» مربوط به آن است و نزول فرشته‌ها از آنجاست و بسته شدن درها به روی کافران در آنجاست و اسرار غیبی نیز در آنجاست.«

شیاطین بر چه کسانی نازل می‌شوند؟

این مرجع تقلید بیان کرد: اما مسئله در این است که آیا شیاطین و اجنه نیز به آن آسمان غیبی راه دارند یا خیر؟ قبل از هر چیز همان طور که بیان شد باید این مسئله مورد نظر قرار گرفته شود که ابلیس قبل از اینکه رانده شود هزارها سال در میان فرشتگان بود و با آنها در ارتباط بود و عبادت می‌کرد. خداوند در سوره شعرا فرمود که اینها اخبار غیب کم و بیش تلقی می‌کنند دروغ‌هایی را بر آن اضافه می‌کنند و در نهایت این اخبار غیبی مشروب و مخلوط را به «افاک اثیم» القا می‌کنند. در آیه ۲۱۰ سوره شعرا در پاسخ آنهایی که وحی را القائات شیطانی می‌دانستند فرمود: «وَمَا تَنَزَّلَتْ بِهِ الشَّیَاطِینُ وَمَا یَنْبَغِی لَهُمْ وَمَا یَسْتَطِیعُونَ إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ» شیاطین که قدرت و توانایی درک اسرار وحی را ندارند آنها از شنیدن اسرار وحی برکنار هستند اما همین شیاطین که بر انبیاء نازل نمی‌شوند و از شنیدن اسرار وحی برکنار هستند «هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلَى مَنْ تَنَزَّلُ الشَّیَاطِینُ تَنَزَّلُ عَلَى کُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ یُلْقُونَ السَّمْعَ وَأَکْثَرُهُمْ کَاذِبُونَ؛ اى مشرکان، شیطان قرآن را بر پیامبر القا نکرده است؛ مى‌خواهید آیا به شما خبر دهم که شیاطین بر چه کسانى فرود مى‌آیند و سخنانى را به آنان القا مى‌کنند‌؟ آنها بر هر دروغ پرداز زشتکارى فرود مى‌آیند‌، و پیامبر نه دروغى بر زبان آورده و نه هرگز کارى ناپسند کرده است. آنها اخبارى را که دزدانه از عالم برتر شنیده‌اند، به هر کس که بر او فرود آیند القا مى‌کنند و بیشترشان دروغگو هستند و اخبار نادرست را در اختیار آن گروه از آدمیان قرار مى‌دهند» شیاطین که بر انبیاء نازل نمی‌شود. شیاطین بر کاهنان نازل می‌شوند و بسیاری از چیزهایی که می‌گویند دروغ است.

شیاطین به یک سلسله از امور غیبی دسترسی دارند

این مفسر قرآن بیان کرد: از این آیات معلوم می‌شود که به یک سلسله از امور غیبی دسترسی دارند و لازم نیست که از اسرار غیبی عالم با خبر باشند این اخبار را با دروغ آمیخته می‌کنند و به کاهنان و غیر کاهنان القا می‌کنند آنان اگر بخواهند از اخبار غیبی سر دربیاورند و اطلاع پیدا کنند توسط شهاب سنگ‌ها طرد می‌شوند. به هر حال چون آن آسمان، آسمان زمینی و زمانی نیست اگر شیاطین و اجنه بخواهند از اسرار غیب سر در بیاورند یک زمان مخصوصی می‌خواهند یک زمین مخصوصی می‌خواهند.

رابطه برقرار کردن با عالم غیب نیازمند زمینه مادی است

آیت‌الله العظمی جوادی آملی ابراز کرد: به هر حال برای رابطه برقرار کردن با یک عالم غیب نیاز به یک زمینه مادی است که با عالم غیب بتوان رابطه برقرار کرد مثلا اگر چه ماه رمضان مادی است اگر چه شب قدر زمانی و مادی است اگر چه سرزمین وحی مادی و مکانی است اما در این‌ها یک استعدادی وجود دارد که انسان راحت‌تر و آسان‌تر می‌تواند با امور غیبی رابطه برقرار کند.

واقعیت عینی برای طرد شیاطین توسط شهاب سنگ‌ها وجود دارد

وی ادامه داد: همان طور که بیان شد برخی معتقد بودند که طرد شیاطین به وسیله شهاب‌ سنگ‌ها تمثیلی است اما آنچه در سوره جن خداوند بیان می‌کند معلوم می‌شود که یک واقعیتی عینی نیز وجود دارد و تمثیل محض نیست «وَأَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا وَأَنَّا لَا نَدْرِی أَشَرٌّ أُرِیدَ بِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا؛ و پیش از نزول قرآن، ما در آسمان براى شنیدن سخنان فرشتگان در مکان‌هایى مى‌نشستیم، ولى اکنون هر کس در آن جا دزدانه گوش بسپارد، شهابى را براى خود در کمین مى‌یابد. و ما نمى‌دانیم که آیا در این رویداد براى کسانى که در زمینند گزندى اراده شده یا پروردگارشان برایشان چیزى را که مایه نیکبختى آنان است اراده کرده است«

این مرجع تقلید عنوان کرد: بنابراین این آیات می‌‌تواند با این توجیه بر حسب ظاهرشان تفسیر شود. بر این اساس اگر برای ارتباط با غیب احتیاج به ابزار مادی باشد و ابزار مادی در این ارتباط موثر باشند زمانی که از آسمان غیب خبر می‌رسد که اخبار غیبی در کار است اگر کسی بخواهد با آن آسمان غیب ارتباط برقرار کند یک شرایط مادی می‌طلبد. کاهنان هم بالاخره یک چیزی را دود می‌کنند یک کار مادی انجام می‌دهند و یک خصوصیتی را از ابزار مادی دارند. این مانند همان چیزی است که به ما هم گفته شده اگر می‌خواهید به فلان خیر برسید آب زمزم بخورید، تربت سید‌الشهدا(ع) بگیرید، رو به قبله بایستید اینها امور مادی است و بی ارتباط با ماوراء نیست. معلوم می‌شود برخی از کارها بی ارتباط با غیب نیست. لذا چون برای ارتباط با غیب نیاز به ابزار مادی است پس عدم ارتباط کاهنان و شیاطین با اسرار غیب نیز می‌تواند با ابزار مادی و همین شهاب‌ سنگ‌هایی باشد که ما گاهی اوقات در آسمان ملاحظه می‌کنیم.
این مفسر قرآن اظهار کرد: در ادامه این آیات خداوند می‌فرماید: «لَا یَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَیُقْذَفُونَ مِنْ کُلِّ جَانِبٍ دُحُورًا وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ؛ آنان از گوش فرا دادن به مجمع فرشتگانِ بزرگوار که ساکنان آسمان هاى بالا هستند و از خبرهاى غیبى جهان گفت‌وگو دارند، بازداشته شده‌اند، و از هر سو به آنان تیر افکنده مى‌شود تا طرد شوند و به عالم فرشتگان راه نیابند، و براى آنان عذابى است پیوسته و دائم» یعنی نمی‌توانند، قدرت و توانایی گوش دادن ندارد. اگر قرار بود اینها توانایی داشته باشند و خودشان نخواهند این کار را بکنند چون اگر خودشان نمی‌خواستند و این کار را نمی‌کردند که دیگر شهاب واثقی برای راندن آنها نیاز نبود