امامزاده های ایران

به گفته مقامات سازمان اوقاف تعداد امامزاده‌ها در سال گذشته نسبت به سال نخست انقلاب هفت برابر شده است

امامزاده‌های ایران در سال ۱۳۵۷، حدود ۱۵۰۰ بقعه برآورد شده بود، اما با گذشت ۳۴ سال تعداد این امامزاده‌ها به نزدیک ۱۱ هزار بقعه رسیده‌ و این به آن معنا است که به طور متوسط، سالانه بیش از ۳۰۰ امامزاده در ایران شناسایی می‌شود.

حسن ربیعی، سخنگوی سازمان اوقاف و امور خیریه در گفت و گو با روزنامه شرق اعلام کرده که تعداد امامزاده‌ها در سال ۱۳۹۰ نسبت به تعداد آنها در سال نخست انقلاب بیش از هفت برابر شده است.

به فاصله کمی از انتشار مصاحبه فوق، سازمان اوقاف با صدور بیانیه ای، در پاسخ به انتقادات مطرح شده در برخی نشریات ایران از عدم برخورد این سازمان با امام زاده های "جعلی" نوشت که در برخی استان‌ها همچون گیلان، ادارات اوقاف با همکاری مسئولین محلی و شورای تامین استان، اقدام به "تخریب بقاع جعلی" کرده اند.

سازمان اوقاف افزود: "لیکن در خصوص بقاع متبرکه مورد احترام که ملجاء و پناهگاه مردم بوده و دارای قدمت و سابقه تاریخی و مورد توجه علما و قاطبه مردم بوده، [آنها] را نباید به بهانه‌های واهی مورد خدشه قرار داد که تخریب چهره این اماکن تبعات سویی خواهد داشت".

این در حالی است که مسعود روشن، کارشناس میراث فرهنگی در اواخر آذرماه به ایلنا گفت که در ایران حدود ۸ هزار "بقعه متبرکه" وجود دارد که در برخی از آنها بیش از یک امامزاده دفن شده است، ۴ هزار از امامزاده‌های ایران با امام هفتم شیعیان نسبت دارند و تنها دو هزار امام زاده سند و شجره نامه دارند.

به گفته این کارشناس، علت تجمع این امامزاده‌ها در ایران و به ویژه استان گیلان و مازندان مهاجرت امامان شیعه در زمان حکومت اموی بوده است.

آقای روشن با اشاره به اینکه برخی از این امامزاده‌ها در اصل فرزند امامان نیستند گفته "در زمان حمله اعراب مردم به دلیل ترس از تخریب آثار باستانی به دست آنان این آثار را به امامان و پیامبران منتسب کردند مانند مقبره کوروش که تا مدت ها به عنوان مقبره مادر سلیمان نبی از آن یاد می شد".

او همچنین گفته است که "برخی از امامزاده ها اصلا مقبره نیست بلکه مردم در جنگ و ناآرامی اموال و اشیای قیمتی را در آن پنهان می‌کردند" تا بعد از آرام شدن اوضاع به سراغ آن بروند و در این مدت از دستبرد در امان باشد.

براساس تحقیقات کارشناسان، مغلول ها پس از تسلط یافتن در ایران و بعد از آنکه مسلمان شدند، ارزش خاصی برای نوادگان پیامبر اسلام قائل بودند، به همین دلیل مردم بزرگان و روسای قبایل و طوایف را به عنوان امامزاده معرفی ‌می‌کردند.

در همین رابطه یکی از ساکنان مناطق مرکزی ایران که نخواست نامش فاش شود، به بی‌بی‌سی فارسی گفت: "جدم یکی از خان‌های منطقه بود، بسیار هم خشن و بیرحم بود و مردم به شدت از او می‌ترسیدند، خدا به او یک پسر داد، اما پسر خان قبل از پنج سالگی مریض شد و مرد، مردم هم از ترس اینکه خان با آنها بدخلقی نکند، هر روز بر سر مزار کودک می‌رفتند و آن را می آراستند، تا اینکه آرام آرام آنجا به یک زیارتگاه تبدیل شد، مردم نذر و نذوراتشان را اینجا می‌آوردند و در حال حاضر نیز این مکان به یک امامزاده بدل شده و شرایط زندگی مردم نیز متحول شده است. اما راستش اعضای خانواده من به هیچ وجه حاضر نیستند این مورد صحبت کنند، چون از عواقب آن می‌ترسند".

حسین قاضیان، جامعه شناس با اشاره به نقش مکان‌های زیارتی در رونق اقتصادی بعضی مناطق به بی‌بی‌سی فارسی گفت: "در برخی از مناطق امامزاده‌ها با زندگی و امور مادی مردم پیوند خورده‌اند، در اطراف آن مسافرخانه، جاده و هتل ایجاد شده است. همانطور که جا به جایی یک کارخانه از شهری به شهر دیگر می‌تواند بر زندگی مردم تاثیر بگذارد و مطمئنا مردم هم مقاومت خواهند کرد، از بین بردن امامزاده جعلی نیز می‌تواند همین خصوصیت را داشته باشد، البته انگیزه مذهبی پشت این مسئله را نیز باید در نظر داشت".

کارشناسان باستان‌شناس و برخی از جامعه شناسان پیدا شدن امامزاده‌ها در کوه‌های دور افتاده را غیر واقعی نمی‌دانند. مسعود روشن، باستان‌شناس نیز با رد پیدا شدن امامزاده ها در کوههای دور افتاده، این امامزاده‌ها را بدون سند تاریخی دانسته و آن را نشانه رواج نوعی خرافه دانسته است.

یکی از ساکنان روستایی در مازندارن با اشاره به اینکه به تازگی یک امامزاده در نزدیکی روستای آنها پیدا شده به بی‌بی‌سی گفت: "یک روز صبح یک پایه سبز وسط زمین اطراف دیدیم که روی آن نوشته شده بود امامزاده... در همه این سال ها آنجا محل بازی بچه‌های روستا بود، معلوم نیست چطور بدون هیچ بررسی یک شبه این امامزاده پیدا شد، البته گروهی از مردم از همین الان خیلی هم خوشحال شدند و به پلاکارد نصب شده دخیل بستند و بسیاری از اهالی پولهایی که نذر کرده بودند را کنار گذاشتند تا وقتی امامزاده ساخته شد، داخل ضریح آن بیندازند".

حسن فرشتیان، محقق و پژوهشگر مذهبی هم به بی‌بی‌سی فارسی گفته است که "این داستان شمشیر دولبه است، از یک طرف فزونی گرفتن تعداد امامزاده‌ها و کشف شدن هر روزه آنها باعث بی اعتقادی مردم به امام زادگان واقعی شده و برخی باورهای دینی نسبت به امامزاده های قدیمی و شناسنامه دار و هویت دار ضعیف می شود. اما از سوی دیگر این مراکز می تواند پناهگاهی برای باورمندان به امر مقدس باشد به همین دلیل برخی از علما در نفی آن تردید دارند".

کمتر از یک ماه پیش دو نماینده مجلس ایران، با انتقاد از عدم برخورد مسئولان سازمان اوقاف و امور خیریه با "امام زاده های بدون شجره نامه" و همچنین "نوع هزینه‌کرد نذورات و خیرات"، از پی گیری طرح تحقیق و تفحص از این سازمان خبر دادند.

غلامعلی جعفرزاده‌ ایمن‌آبادی نماینده رشت، گفت که سازمان اوقاف "هیچ برنامه‌ ای برای رفع ابهامات در مورد عملکرد خود نداشته و چاره ای جز تحقیق و تفحص از آن وجود ندارد".

آقای جعفرزاده ادعای مسئولان سازمان اوقاف را "دروغ" خواند که گفته بودند "درآمد هر امام‌زاده صرف همان امام‌زاده می‌شود".

این نماینده مجلس، روز پنجشنبه ۱۴ دی (۳ ژانویه) اعلام کرده که علی محمدی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه برای پاسخگوی به سوالات نمایندگان در کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات حضور پیدا کرده، اما درباره درآمدها و هزینه های اوقاف "جواب شفافی" به سئوال کنندگان نداده است.

سازمان اوقاف و امور خیریه، وظیفه نظارت بر اماکن مذهبی و نیز موقوفات را در سرتاسر ایران بر عهده دارد.

درآمد حاصل از نذورات امامزاده‌ها و بقاع متبرکه در ایران در این سالها افزایش یافته است. احمد شرفخانی، معاون سازمان اوقاف و امور خیریه گفته است که این سازمان در ۹ ماه گذشته ۵۱ میلیارد تومان درآمده داشته است، این درآمد متعلق به ۹ هزار و ۱۹۲ امامزاده است و ۱۵ درصد از این درآمد صرف بقعه‌ها می‌شود.