ده روش مرسوم دروغ توسط مدعیان حفظ نظام!/صالحی

استاد سید عباس صالحی در وبلاگش نوشت:

اخیرا فقیه متأله حضرت آیت‌ا... جوادی آملی فرموده‌اند:
«اگر ما با مردم درست بگوییم، آن‌چه هست (را) بگوییم (و) آن‌چه نیست (را) نگوییم، هرگز این نظام آسیب نمی‌بیند»
این سخنان، فاصله‌ای روشن با دعاوی و رویکرد کسانی دارد که به تفسیر خاص از این که «حفظ نظام اسلامی از اوجب واجبات است» می‌پردازند و دروغ‌گویی و دروغ‌ پردازی را در مسیر حفظ نظام اسلامی، ترویج، تصحیح و توجیه می‌کنند.

از آنان در شیوه‌های مدیریتی، رفتارهای زیر را می‌توان دید:

1- آمارهای غیرواقعی از تلاش‌های مدیریتی و یا سازمانی، شیوه‌ای رائج و متعارف است. این آمارها به گونه‌ای ارائه می‌شوند که گاه برق حیرت را از دیدگان می‌ربایند ولی توخالی و پوچ از کار در می‌آیند!

2- وعده‌های شیرین اما دروغ، شیوه‌ای دیگر از مدیریت رایج است. در این سیستم، احاله به آینده‌ای فریبنده صورت می‌گیرد، «سراب‌»هایی که معمولا به واقعیت نمی‌پیوندند.

3- تعارفات و تملقات دروغین، روشی متداول است. آدم‌های فرودست برای فرادستان، تعابیری را به کار می‌گیرند که بوی گند چاپلوسی و دروغ از آن به آسمان می‌رسد. گویا این دروغ‌های متعارف، شیوه‌ای مجرّب برای ماندن در پست‌های مدیریتی است!

4- کتمان حقایق و رخدادهای اجتماعی، در 2 شیوه رخ می‌نماید، گاه در سانسور مطلق و گاه در ارائه تصویری غلط و نادرست از آن. هر دو گونه، در میان مدیران رواج دارد. حتی اگر گونه نخست با «دروغ» پیوند نیابد، گونه اخیر مصداق روشنی از آن است. این گونه نیز چونان نمونه‌های پیشین، بسیار متداول است.

5- دشمنان، مخالفان و رقبا حریم و حرمت اخلاقی ندارند. از این رو به راحتی درباره «غیرخودی‌ها» (خودی به معنای گروه و حلقه خاص مرتبط با خود) می‌توان نسبت‌هایی داد که یا کلا دروغ‌اند یا با حق و باطل در هم آمیخته‌اند و تصویر مشوب و مشوشی را درباره ایشان ساخته و پرداخته‌اند.

6- مبالغه و اغراق در یک خبر و یا یک بسته خبری، گونه‌ای از «دروغ» است. صد البته در زبان شعر و تخیل می‌توان از مبالغه سود جست، اما زبان اخبار و مدیریت اجتماعی، زبانی واقع‌گرایانه است و لذا نباید ساحت خود را با مبالغه و گزاف‌گویی بیالاید و گرنه بدون تردید در میدان دروغ اخلاقی و فقهی قرار می‌گیرد. متاسفانه، ادبیات مدیریتی و رسانه‌ای، بهره‌وری از چونان مبالغات است، چه در حوزه پیشرفت‌های اقتصادی، علمی و... کشور و چه در مورد نواقص، ضغف‌ها و معایب گروه‌ها و کشورهای رقیب یا متخاصم.

7- ریا، گونه‌ای از دروغ رفتاری است. چه این‌که فاصله‌های ظاهر و باطن، نمادی از یک دروغ بزرگ است، متاسفانه در این حوزه نیز نقایص مدیریتی فراوان است. ارزش‌ها، رفتارها و هنجارهای مقبول در مدیریت کشور موجب می‌شود که عده‌ای نه چندان اندک از مدیران کشور، آن‌گونه زیست کنند که مهر مقبولیت و مشروعیت بیابند، اما در خلوت دل و در حریم خصوصی و در جمع محرمان، نه آن‌گونه می‌اندیشند و نه آن‌گونه می‌زیند!

8- نقل مسموعات و احتمالات به صورت خبر قطعی و قاطع، هم بلیه اجتماعی است و هم بلای مدیریتی. فقیهان فتوا داده‌اند که نباید خبری را که به قطعیت آن باور نداریم، به گونه‌ای ارائه کنیم که شنونده و خواننده تصویر یک خبر قطعی از آن را بیابد. به سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های مدیران کشور بنگرید، انبوهی از خبرهای مسموع و محتمل را می‌توانید رصد کنید که به عنوان خبر قطعی تلقی می‌گردند و چون از یک مدیر اجتماعی شنیده می‌شوند، قطعیت مضاعف می‌یابند. این اخبار را هم در حوزه‌های سیاسی می‌توان دید و هم در دیگر حوزه‌های اجتماعی.

9- تبصره «ضرورت» و «اضطرار» به عنوان مجوز «دروغ» هم در مباحث اخلاقی و هم در متون فقهی مباحثات پُر دامنه‌ای دارد، اما با فرض پذیرش اصل تبصره، متاسفانه هم در حوزه زندگی اجتماعی و هم در عرصه مدیریت سیاسی، این تبصره به جای قانون نشسته و حکومت می‌کند. هم افراد با یکدیگر به راحتی دروغ می‌گویند و عذر خویش را مضطر و مجبور بودن می‌دانند و هم در عرصه زندگی مدیران سیاسی و اجتماعی، چونان تفسیری مرسّع از ضرورت و اضطرار رائج می‌نماید. تفسیری که به هیچ گونه با اصول اخلاقی- فقهی سازگاری نمی‌یابد.

10- نشاط‌آفرینی و امیدزایی مجوز دیگری برای دروغ‌پردازی شده است. برخی از مدیران، تصور می‌کنند که حق دارند برای رفع یأس و افسردگی اجتماعی، از حال و آینده تصویری ارائه کنند که بتوانند امیدآفرین باشد. به نظر می‌رسد که برای نقد این رویکرد، تنها نقل این استفتاء از حضرت آیت‌ا... مکارم شیرازی کفایت کند. از ایشان پرسیده‌اند:
«بیان اخبار نشاط‌آور برای جامعه چه حدودی دارد؟ آیا می‌شود برای ایجاد این نشاط به دروغ‌های مصلحتی نیز متوسل شد؟»
و ایشان در پاسخ فرموده‌اند:
«ایجاد نشاط مجوز دروغ گفتن نیست»

× × ×

پایان‌بندی این جستار را چونان آغازین آن، با سخنان حکیم مفسر و فقیه عالی مقام حضرت آیت‌ا... جوادی آملی حسن ختام قرار می‌دهم. ایشان در همان سخنان، در تفسیری حکمی- قرآنی فرموده‌اند که نظام‌های اجتماعی وقتی پایدار می‌شوند و می‌مانند که «حق» و «حقیقت» باشند و با «باطل» و «دروغ» نیامیزند، همان‌گونه که نظام تکوین، با آن ویژگی ماندگاری یافته است. متن سخنان‌شان در این مضمون چنین است:
«خداوند عالم‌آفرین فرمود: من مصالح ساختمانی که در خلقت نظام کیهانی به کار بردم این حق است، یعنی من با «حقیقت» عالم را ساخته‌ام؛ یعنی این ساختار با حقیقت سامان پذیرفت... اگر ما بیراهه نرویم، راه دیگران را هم نبندیم، در رسانه‌های‌مان دروغ به مردم نگوییم، با حق زنده‌ایم و هرگز شکست نمی‌خوریم»